تاثیر بدهی فنی (Technical Debt) در توسعه نرم‌ افزار + شناخت کامل آن

بدهی فنی (Technical Debt) به موقعیت‌هایی در فرایند توسعه نرم‌افزار گفته می‌شود که در آن، تیم توسعه به‌دلایل مختلف مانند کمبود زمان، فشار مشتری یا نیاز به عرضه سریع محصول، از برخی اصول مهم طراحی و کدنویسی صرف‌نظر می‌کند.
این تصمیم‌ها می‌توانند آگاهانه یا ناآگاهانه گرفته شوند و در کوتاه‌مدت باعث تسریع در تحویل پروژه شود. اما در بلندمدت، این انتخاب‌ها پیامدهایی مانند افزایش پیچیدگی کد، دشواری در نگهداری و توسعه سیستم و در نهایت افزایش هزینه‌ها را به‌دنبال دارند.

با لیارا تا انتهای این مطلب همراه باشید.

همین الان، بدون کمترین پیچیدگی، سرور مجازی خودتون رو در کمتر از ۳۰ ثانیه، راه‌اندازی کنید.
✅ عملکرد پایدار ✅ ترافیک نامحدود ✅ هزینه به‌صرفه
خرید سرور مجازی ابری

آنچه در ادامه خواهید خواند:

• بدهی فنی چیست؟
• تاریخچه Technical Debt
• مثالی از بدهی فنی
• انواع بدهی های فنی
• تاثیرات بدهی فنی (Technical Debt)
• مزایای بدهی فنی Technical Debt
• معایب بدهی فنی Technical Debt
• چالش های بدهی فنی برای تیم های توسعه
• اهمیت مدیریت بدهی فنی
• عواقب بدهی فنی
• سوالات متداول
• جمع بندی

بدهی فنی چیست؟

در دنیای توسعه نرم‌افزار، اصطلاح بدهی فنی (Technical Debt) که گاهی با نام‌هایی مانند بدهی کد یا بدهی تکنولوژیک نیز شناخته می‌شود؛ به مشکلات و چالش‌هایی اشاره دارد که به‌دلیل تصمیمات فنی کوتاه‌مدت ایجاد می‌شوند. این تصمیمات معمولا در شرایطی اتخاذ می‌شوند که تیم توسعه تحت فشار زمانی برای تحویل سریع یک پروژه یا اضافه‌کردن قابلیتی جدیدی قرار دارد.

به‌بیان ساده‌تر، زمانی که تیم توسعه برای رسیدن به یک مهلت تعیین‌شده، کدی ناپایدار، ناقص یا غیربهینه می‌نویسد، در واقع نوعی بدهی فنی ایجاد می‌کند. این کد ممکن است در لحظه کار کند، اما در آینده نیازمند بازنویسی، بهینه‌سازی یا بازطراحی خواهد بود.

بدهی فنی یکی از مفاهیم رایج در نرم‌افزار است و اگر تجربه‌ای در این حوزه داشته باشید، احتمالاً با آن برخورد کرده‌اید. این بدهی می‌تواند شکل‌های مختلفی داشته باشد؛ از باگ‌های پنهان و کدهای پیچیده و قدیمی گرفته تا نبود مستندات کافی، تست‌های ناقص یا طراحی ضعیف در معماری سیستم.

اما یک پرسش مهم مطرح می‌شود: “دقیقا بدهی فنی چیست” و چرا از واژه بدهی برای توصیف آن استفاده می‌شود؟ و از همه مهم‌تر تاثیر بدهی فنی (Technical Debt) در پروژه ما به چه صورت است؟

تاریخچه Technical Debt

اصطلاح بدهی فنی برای اولین‌بار توسط وارد کانینگهام (Ward Cunningham)، یکی از متخصصان برجسته در حوزه توسعه نرم‌افزار، مطرح شد. او برای توضیح این مفهوم به افرادی که دانش فنی نداشتند، از یک تشبیه ساده اما کاربردی استفاده کرد: قرض گرفتن پول.

کانینگهام می‌گوید، وقتی برای انجام سریع‌تر یک کار پول قرض می‌گیرید، باید آن مبلغ را همراه با بهره‌اش بازگردانید. همین مفهوم در دنیای توسعه نرم‌افزار هم صدق می‌کند. اگر تیم توسعه برای تحویل سریع یک پروژه یا اضافه‌کردن یک قابلیت جدید، کدی بنویسد که از نظر کیفیت یا طراحی در سطح مطلوبی نباشد، در واقع سرعت را به بهای کاهش کیفیت انتخاب کرده است. این انتخاب، نوعی بدهی فنی ایجاد می‌کند که باید در آینده پرداخت شود.

پرداخت این بدهی به این معنی است که در آینده باید زمان، تلاش و منابعی صرف شود تا آن بخش از کد بازنویسی، اصلاح یا بهینه‌سازی شود. اگر این کار به‌موقع انجام نشود، بدهی فنی به‌تدریج انباشته می‌شود و مشکلات جدی‌تری به‌وجود می‌آورد. این مشکلات می‌توانند به صورت زیر باشند:

• کند شدن عملکرد نرم‌افزار
• بیشتر شدن خطاها
• سخت‌تر شدن نگهداری
• توسعه سیستم در آینده

مثالی از بدهی فنی

فرض کنید در یک استارتاپ کوچک، تیمی از برنامه‌نویسان در حال ساخت اپلیکیشن جدیدی هستند. مدیر پروژه به آن‌ها می‌گوید: “ما تنها دو هفته فرصت داریم تا نسخه‌ی اولیه را به بازار برسانیم. باید سریع عمل کنیم.”

توسعه‌دهندگان دور هم جمع می‌شوند و تصمیم می‌گیرند از ساده‌ترین روش‌ها برای نوشتن کدها استفاده کنند. آن‌ها بعضی قسمت‌ها را بدون مستندسازی رها می‌کنند، تست‌های کافی نمی‌نویسند و بعضی کدها را هم با عجله و بدون طراحی مناسب می‌نویسند.

نتیجه؟ اپلیکیشن در زمان مقرر آماده می‌شود و کاربران اولیه از آن استفاده می‌کنند.

اما چند ماه بعد، وقتی تعداد کاربران زیاد می‌شود، مشکلات شروع می‌شوند: قسمت‌هایی از برنامه کند می‌شود، باگ‌ها یکی‌یکی ظاهر می‌شوند و تغییر دادن بعضی بخش‌ها به‌شدت زمان‌بر می‌شود. در این میان تیم توسعه مجبور می‌شود وقت زیادی را صرف اصلاح همان قسمت‌هایی کند که قبلاً با عجله نوشته شده بودند. این مثال ساده و جالب دقیقاً مفهوم و تاثیر بدهی فنی (Technical Debt) را به شما عزیزان نشان می‌دهد.

انواع بدهی های فنی

همان‌طور که تعریف‌های مختلفی برای بدهی فنی (Technical Debt) وجود دارد، به طبع از انواع مختلفی نیز برخوردار است. متخصصان سعی کرده‌اند تا روش‌هایی را برای دسته‌بندی مشخص این بدهی‌ها به‌وجود بیاورند تا بتوان آن‌ها را بهتر مدیریت کرد.

۱. دسته‌ بندی ساده: عمدی و غیر عمدی

در سال 2007، استیو مک‌کانل بدهی فنی را به دو دسته کلی تقسیم کرد:

• بدهی فنی عمدی: زمانی رخ می‌دهد که توسعه‌دهندگان به‌صورت آگاهانه تصمیم می‌گیرند یک پروژه را با سرعت بیشتری انجام دهند، حتی اگر این تصمیم منجر به کاهش کیفیت نهایی شود. در این حالت، معمولا برنامه‌ای برای جبران این بدهی در آینده در نظر گرفته می‌شود.
• بدهی فنی غیرعمدی: زمانی ایجاد می‌شود که به‌دلیل ناآگاهی، کم‌تجربگی یا شرایط خاص، کدی ضعیف یا طراحی نادرستی تولید می‌شود، بدون آن‌که طرح مشخصی برای اصلاح آن وجود داشته باشد.

۲. مدل پیشرفته‌: ماتریس مارتین فاولر

در ادامه‌ی دسته‌بندی مک‌کانل، مارتین فاولر چارچوب دقیق‌تری را برای تحلیل بدهی فنی ارائه داد. او پیشنهاد کرد که می‌توان بدهی فنی را بر اساس دو معیار اصلی مورد بررسی قرار داد:

• آیا این بدهی به‌صورت عمدی ایجاد شده یا اتفاقی (ناخواسته) بوده است؟
• آیا تصمیم مربوط به ایجاد این بدهی منطقی و مبتنی بر ارزیابی دقیق بوده، یا بی‌پایه و شتاب‌زده اتخاذ شده است؟

ترکیب این دو معیار، چهار حالت مختلف از بدهی فنی را به‌وجود می‌آورد که می‌تواند به تحلیل دقیق‌تر شرایط پروژه کمک کند.

بر این اساس، 4 حالت به‌وجود میاید:

نوع بدهی فنی	عمدی است؟	تصمیم منطقی است؟	توضیح
آگاهانه و منطقی	بله	بله	تیم توسعه آگاهانه تصمیم می‌گیرد برای تحویل سریع‌تر محصول، بخشی از کیفیت را فدا کند، اما برنامه‌ای برای اصلاح بدهی در نظر دارند.
آگاهانه و بی‌پروا	بله	خیر	تصمیمی شتاب‌زده و بدون برنامه‌ریزی است که به کیفیت آسیب می‌زند و معمولاً اصلاح آن سخت‌تر خواهد بود.
ناآگاهانه و قابل اصلاح	خیر	بله	مشکلاتی که به‌دلیل ناآگاهی یا محدودیت‌های موجود به‌وجود می‌آیند و بعدها قابل شناسایی و رفع هستند.
ناآگاهانه و خطرناک	خیر	خیر	بدهی‌هایی که به‌صورت ناخواسته وارد سیستم می‌شوند و نه تنها برنامه‌ای برای اصلاح آن‌ها وجود ندارد، بلکه ممکن است به پایداری پروژه آسیب جدی وارد کنند.

۳. دسته‌ بندی بر اساس نوع مشکل

در ادامه‌ی تلاش‌ها برای دسته‌بندی بدهی فنی، گروهی از پژوهشگران در سال 2014 پیشنهاد دادند که به‌جای تمرکز بر نیت (عمدی یا غیرعمدی بودن)، بهتر است بدهی فنی بر اساس ماهیت دقیق مشکل طبقه‌بندی شود. به‌عبارت دیگر، این پرسش مطرح شد که منشا اصلی بدهی در کدام بخش از سیستم یا فرآیند توسعه قرار دارد.

• طراحی
• کد
• مستندات
• سایر حوزه‌ها

بر این اساس، 13 نوع بدهی فنی معرفی شد که هریک به یک جنبه‌ خاص از توسعه نرم‌افزار مربوط می‌شود:

1. بدهی کد: کدی که خوانایی یا ساختار ضعیفی دارد.
2. بدهی طراحی: طراحی‌هایی که توسعه‌ آینده را پیچیده، کند یا پرهزینه می‌کنند.
3. بدهی معماری: ضعف در ساختار کلی سیستم که روی مقیاس‌پذیری، عملکرد یا پایداری اثر می‌گذارد.
4. بدهی تست: کمبود یا نبود تست‌های کافی برای پوشش‌دهی مناسب کد.
5. بدهی اتوماسیون تست: استفاده‌ی بیش‌ازحد از تست‌های دستی به‌جای تست‌های خودکار.
6. بدهی مستندات: نبود مستندات مناسب، به‌روز یا قابل اعتماد.
7. بدهی نیازمندی: نیازمندی‌هایی که ناقص، نادرست یا غیرشفاف هستند.
8. بدهی فرآیند: نارسایی در روش‌ها یا جریان‌های کاری تیم توسعه.
9. بدهی زیرساخت: استفاده از فناوری‌ها یا ابزارهایی که منسوخ یا ناسازگار هستند.
10. بدهی سرویس: وابستگی به سرویس‌های بیرونی ناکارآمد، ناپایدار یا غیرقابل اطمینان.
11. بدهی نقص (Bug Debt): وجود باگ‌هایی که به‌جای رفع فوری، به تعویق انداخته شده‌اند.
12. بدهی ساخت (Build Debt): چالش‌هایی در فرآیند کامپایل، استقرار یا انتشار نرم‌افزار.
13. بدهی نیروی انسانی (People Debt): کمبود مهارت، آموزش یا تخصص در میان اعضای تیم توسعه.

این دسته‌بندی کمک می‌کند تا تیم‌های نرم‌افزاری به‌صورت هدفمندتر و دقیق‌تر نسبت به شناسایی، اولویت‌بندی و مدیریت بدهی فنی در پروژه‌های خود اقدام کنند.

مدیریت چالش‌های توسعه؛ مهارت فنی یا درک عمیق؟
مدیریت چالش‌های توسعه

تاثیرات بدهی فنی (Technical Debt)

بدهی فنی، اگر به‌درستی مدیریت نشود، می‌تواند تأثیرات منفی جدی و گسترده‌ای بر فرایند توسعه نرم‌افزار و عملکرد کلی یک سیستم بگذارد. در ادامه مهم‌ترین تاثیرات آن را بررسی خواهیم کرد.

۱. کاهش سرعت توسعه در بلند مدت

در ابتدا ممکن است تصمیمات فنی باعث شوند پروژه زودتر تحویل داده شود، اما با گذشت زمان، همین تصمیمات باعث کند شدن روند توسعه می‌شوند. به چه دلیل؟ چون توسعه‌دهندگان مجبور هستند تا وقت زیادی را صرف درک، اصلاح یا بازنویسی کدهای قبلی کنند.

۲. افزایش هزینه‌ های نگهداری

کدی که ساختار مناسب یا مستندات کافی ندارد، باعث می‌شود تیم توسعه برای هر تغییر ساده، زمان و تلاش زیادی صرف کند. این به معنی است که هزینه‌ مالی و انسانی بیشتر برای نگهداری و پشتیبانی از سیستم استفاده می‌شود.

۳. کاهش کیفیت محصول

وجود بدهی فنی می‌تواند پیامدهای جدی را برای کیفیت نرم‌افزار به‌همراه داشته باشد. این مسئله ممکن است منجر به افزایش تعداد باگ‌ها، کاهش عملکرد سیستم و تجربه کاربری نامطلوب شود. در نتیجه، کاربر نهایی ممکن است با مشکلاتی نظیر کندی برنامه، رفتارهای غیرقابل پیش‌بینی و عدم پایداری در عملکرد نرم‌افزار مواجه شود.

۴. کاهش رضایت و بهره‌ وری تیم توسعه

زمانی که توسعه‌دهندگان مجبور باشند با کدهای پیچیده، غیرمنظم یا بدون مستندات سر و کار داشته باشند، انگیزه و رضایت شغلی آن‌ها کاهش می‌یابد. این موضوع در بلندمدت می‌تواند به خستگی ذهنی، کاهش بهره‌وری یا حتی ترک اعضای کلیدی تیم منجر شود.

۵. محدود شدن توان توسعه و نوآوری

بدهی فنی مانعی برای پیشرفت نرم‌افزار محسوب می‌شود. زمانی که کیفیت کد پایین باشد، اعمال تغییرات یا افزودن قابلیت‌های جدید دشوارتر می‌شود. در نتیجه، نرم‌افزار کمتر قابل توسعه بوده و توانایی سازگاری با فناوری‌های جدید را از دست می‌دهد.

۶. ریسک‌پذیری بیشتر در تغییرات آینده

هرچه بدهی فنی افزایش یابد، انجام تغییرات در سیستم با ریسک بیشتری همراه خواهد بود. توسعه‌دهندگان ممکن است از اعمال تغییرات خودداری کنند، زیرا احتمال بروز خطاهای جدید یا ایجاد اختلال در بخش‌های دیگر نرم‌افزار بیشتر می‌شود.

مزایای بدهی فنی Technical Debt

• تحویل سریع‌تر محصول: بدهی فنی به تیم‌های توسعه این قابلیت را می‌دهد تا با سرعت بیشتر محصول را به بازار عرضه کنند.
• تجربه اولیه: با پذیرش بدهی فنی، تیم‌ها می‌توانند نسخه اولیه‌ای از محصول را عرضه کنند و سریع‌تر به بازار هدف برسند. این اقدام به تیم کمک می‌کند تا بازخوردهای اولیه از کاربران را جمع‌آوری کرده و بهبودهای لازم را اعمال کند.
• اولویت‌بندی ویژگی‌های مهم: اولویت‌بندی ویژگی‌های مهم به تیم اجازه می‌دهد که ابتدا بر روی قابلیت‌های اصلی تمرکز کند و کدهای موقتی را برای رفع نیازها استفاده کند. این روش کمک می‌کند تا مهم‌ترین مشکلات سریع‌تر حل شوند و اصلاحات بعدی به موقع انجام شود.
• کاهش ریسک پروژه: در پروژه‌های بزرگ و طولانی‌مدت، تحویل سریع‌تر محصول می‌تواند ریسک ناشی از تغییر نیازها و بازار را کاهش دهد. عرضه زودهنگام به تیم این قابلیت را به وجود می‌آورد تا اطلاعات دقیق‌تری برای تصمیم‌گیری در مراحل بعدی وجود داشته باشد.

بدهی فنی یا Technical Debt چیست؟
بدهی فنی یا Technical Debt

معایب بدهی فنی Technical Debt

یکی از بزرگترین معایب بدهی فنی این است که کدهایی که به سرعت نوشته شده‌اند و دارای کیفیت کمتری هستند، در آینده نیاز به بازنویسی یا بهبود دارند. این باعث می‌شود که هزینه‌های نگهداری و به‌روزرسانی نرم‌افزار در درازمدت افزایش یابد.

کاهش کیفیت کد:

بدهی فنی اغلب به معنای کد نویسی سریع و بدون توجه به جزئیات است. این موضوع می‌تواند به مشکلاتی مانند باگ‌های بیشتر، مشکلات مقیاس‌پذیری و سختی در نگهداری کد منجر شود.

مشکلات در توسعه آینده:

با افزایش بدهی فنی، تیم‌های توسعه ممکن است در مراحل بعدی پروژه با مشکلات بزرگی مواجه شوند. کدهای پیچیده و به‌هم‌ریخته باعث می‌شوند که ویژگی‌های جدید به سختی به سیستم اضافه شوند و زمان بیشتری صرف تغییرات یا رفع اشکالات شود.

افزایش زمان برای پرداخت بدهی:

تا زمانی که بدهی فنی پرداخت نشود، تیم مجبور خواهد بود برای اصلاح کد و رفع مشکلات آن زمان و منابع بیشتری صرف کند. این می‌تواند منجر به تأخیر در تحویل ویژگی‌های جدید یا پروژه‌های دیگر شود.

تأثیر منفی بر تیم توسعه:

کار کردن با بدهی فنی می‌تواند استرس و فشار زیادی به تیم‌های توسعه وارد کند، زیرا آن‌ها باید به‌طور مداوم با مشکلات ناشی از کدهای ضعیف روبه‌رو شوند. این موضوع می‌تواند باعث کاهش انگیزه و افت روحیه تیم گردد.

چالش های بدهی فنی برای تیم های توسعه

در بسیاری از پروژه‌ها، برای رسیدن به نتیجه سریع‌تر، از راهکارهایی استفاده می‌شود که کیفیت فنی کد را نادیده می‌گیرند. اگرچه ممکن است در مراحل ابتدایی موجب تسریع فرآیند توسعه شود، اما در صورت عدم اصلاح به‌موقع، پیامدهای منفی به‌دنبال خواهد داشت.

لازم است تیم توسعه بعد از تحویل اولیه، زمان و منابع کافی برای بازنگری و بهینه‌سازی کدها اختصاص دهد. در غیر این صورت، با مشکلات زیر مواجه خواهد شد:

• افزایش پیچیدگی کد: هرچه کدهای موقت و با کیفیت پایین بیشتر تغییر یابند، درک، نگهداری و توسعه آن‌ها دشوارتر می‌شود.
• کاهش کیفیت نرم‌افزار: عدم اصلاح به‌موقع می‌تواند منجر به بروز خطاهای بیشتر و کاهش پایداری سیستم شود.
• افزایش هزینه‌ها: به تعویق انداختن اصلاح کد، نیاز به صرف زمان و منابع بیشتری برای رفع مشکل به‌وجود می‌آورد.

اهمیت مدیریت بدهی فنی

بدهی فنی یک واقعیت اجتناب‌ناپذیر در دنیای توسعه نرم‌افزار است، اما مدیریت صحیح آن می‌تواند به تیم‌ها کمک کند تا از مشکلات بزرگ‌تر در آینده جلوگیری کنند. هر تیم توسعه باید مداوم به ارزیابی و پرداخت بدهی فنی خود بپردازد تا بتواند کیفیت نرم‌افزار خود را حفظ کند و در عین حال در زمان و هزینه‌های پروژه صرفه‌جویی کند.

عواقب بدهی فنی

بدهی فنی بیشتر بر پیامدهای بلندمدت تمرکز دارد. از نگاه برخی متخصصان، هر کدی که در طول زمان باعث کاهش سرعت توسعه یا سخت‌تر شدن تغییرات در پروژه شود، نوعی بدهی فنی محسوب می‌شود. منظور آن‌ها از بدهی فنی کد خراب یا کد اشتباه نیست، بلکه کدی است که نگهداری و توسعه‌اش در آینده سخت‌تر می‌شود.

برخی معتقدند که بدهی فنی واقعی همیشه آگاهانه و عمدی است، نه حاصل اشتباه یا ناآگاهی.

Infisical چیست؟ ابزار مدیریت داده‌های حساس برای تیم‌های فنی
Infisical، ابزار مدیریت داده‌های حساس برای تیم‌های فنی

سوالات متداول

در ادامه به سوالاتی که امکان دارد در این زمینه برای شما بدون پاسخ بماند، جواب‌های کوتاه اما مفیدی داده‌ایم که با استفاده از آن می‌توانید به سوال خود پاسخ صحیحی را بدهید.

بدهی فنی چیست؟

بدهی فنی به مشکلات و پیچیدگی‌های کد نرم‌افزار اشاره دارد که به‌صورت عمدی یا به دلیل فشار برای تحویل سریع‌تر محصول به وجود می‌آید. این مشکلات ممکن است نیاز به اصلاح و بازنویسی کد در آینده داشته باشند.

چه عواملی باعث ایجاد بدهی فنی می‌ شود؟

فشار برای تحویل سریع‌تر محصول، نبود منابع کافی، تصمیمات اشتباه در طراحی، کدنویسی غیر استاندارد، عدم توجه به مستندسازی و تست و عدم تجربه کافی تیم توسعه.

چگونه می‌ توان بدهی فنی را مدیریت کرد؟

برای مدیریت بدهی فنی، استفاده از راهکارهایی مانند اولویت‌بندی بازنویسی کد، اجرای تست‌های جامع، مستندسازی دقیق و بررسی منظم کیفیت کد می‌تواند بسیار موثر باشد.

چه زمانی باید از بدهی فنی استفاده کنیم؟

در شرایطی که هدف اصلی، تحویل سریع محصول به بازار است، تیم توسعه می‌تواند برخی تصمیم‌های فنی را موقتاً ساده‌سازی کند، به‌شرط آن‌که برنامه مشخصی برای اصلاح آن‌ها در آینده داشته باشد.

آیا بدهی فنی همیشه به مشکلات بزرگ منجر می‌ شود؟

خیر، بدهی فنی در صورت مدیریت صحیح می‌تواند موثر باشد و مشکلات بزرگی ایجاد نکند. اما اگر به‌صورت مستمر کدهای ضعیفی نوشته شود، مشکلاتی همچون کاهش عملکرد و مقیاس‌پذیری بوجود خواهد آمد.

چگونه می‌ توان از افزایش بدهی فنی جلوگیری کرد؟

استفاده از استانداردهای کدنویسی مناسب، انجام تست‌های جامع، کد ریویوهای منظم، و مدیریت دقیق زمان‌بندی پروژه می‌تواند از افزایش بدهی فنی جلوگیری کند.

چه تفاوتی بین بدهی فنی و بدهی مالی وجود دارد؟

تفاوت اصلی این است که بدهی فنی به مشکلات تکنیکی در کد اشاره دارد که باید در آینده اصلاح شوند، در حالی که بدهی مالی به وام‌ها و تعهدات مالی واقعی اشاره دارد.

جمع بندی

بدهی فنی به مشکلاتی در کد نرم‌افزار گفته می‌شود که برای تحویل سریع‌‍تر ایجاد می‌شود و ممکن است که در آینده نیاز به اصلاح داشته باشد. اگر چه این بدهی در شرایط خاص می‌تواند مفید باشد، مدیریت مناسب آن بسیار ضروری است تا از تبدیل شدن به مشکلات بزرگ جلوگیری کند. بنابراین در شرایط خاص از این روش استفاده کنید.